A'dan Z'ye Yöremiz Atasözleri.  Benzer Söyleyişte Olan Atasözlerimiz ve açıklamaları

A
Acın amani, tohun imani olmaz: Aç kalan kimse, karnını doyurabilmek için her şeyi yapar. Tok kişi de açın halinden anlamaz, onu insafsızca çalıştırır, bkz. Açın imanı olmaz.

Açma Kutiyi söylatma kötiyi: Ağzımı açtırma çok kötü sözler söyleyebilirim.

Açuh kaba siçan düşar: Gizli kalması gereken şeyler, herkese açılırsa bundan büyük zararlar doğar, benz. Açık kaba it değer,

Ağa diya diya maldan, yiğit diya diya candan edarlar : Eloğlu, insanı, ağa diye, yiğit diye pohpohlar. Bundan hoşlanan kimse de ağalığını, yiğitliğini göstermek için uğraşırken ya malından ya da canından olur. Bkz. Cömert derler maldan ederler, yiğit derler candan ederler.

Ağanın mali gedar, hızmekann cani: Hizmetkar ağasına öyle bağlıdır ki, ağanın uğradığı zarara o daha çok üzülür, bkz. Ağanın malı çıkar, uşağın canı.

Ayranım olsun içmaya, sineğim Bağdat'tan galur: Güzel malı olan kimse alıcı bulma kaygısı çekmez. Tanıtım yapmasa bile en uzak yerlerden istekliler çıkar,

B
Balciya bekmez satılmaz: Bir işin ustasına, o işin nasıl yapılacağı öğretilmez.

Bir ağaçtan cami direği da olur, ahor kuregi da: Bir aileden iyi insan da yetişir, kötü insan da. Bkz. Bir ağaçtan okluk da olur, bokluk da.

Bir alaca tana bir nahıri pohedar: Toplumdaki kötü bir kişi, kötü bir davranış, o toplumun da adını lekeler.

Boş torbaya at gelmaz: Bir çıkar, bir yarar göstermezseniz bir kimseyi bir yere bağlayamazsınız.Bkz. Boş torba ile at tutulmaz,

Böyük sozi dinnamiyan uliya uliya kalur: Büyük sözü dinlemeyen kimse, her türlü felakete uğrar, sızlanır durur,

Ç
Çalma Kapımı, çalarlar kapını: Kimseye kötülük etme. Yoksa yaptığın kötülüğün aynısı sana da yapılır.
Çamun kozi, yalancinın sozi (olmaz, tez geçar): Çam ağacının ateşi çabuk geçer, kül olur. Yalancının sözü de böyledir, ona da güvenilmez, bkz. Ardıcın közü olmaz, yalancının sözü olmaz.

Çenkürmasıni bilmiyan it, süriya gaturur kurt : Sözünü bilmeyen kişi, kendisine, çevresine zarar verir.

Çuruk tahta muh tutmaz: Aslında işe yaramaz olan, ya da sonradan o duruma gel¬miş bulunan şeyi, ne kadar uğraşsanız da işe yarar duruma getiremezsiniz,

D
Dünyayi nasil bilürsün?  Kalbım gimi: Başkalarının bir durum karşısında nasıl davranacağını düşünürken, hep kendimizi ölçü tutar, ona göre yargıya varırız. Ama bu yargı her zaman doğru çıkmaz, bizi yanıltabilir, Bkz. Herkesi nasıl bilirsin? Kendin gibi.

E
Eva lazım olan camiya haramdur : Bir kimsenin, kene s -e .a benimsediği yere gerekli olan şeyi başkasına vermesi doğru değildir,

Eylüg et da taş altına koy: Sen karşılık beklemeden iyilik yap. Günün birinde, yaptığın iyiliğin karşılığını mutlaka görürsün, Bkz. İyilik et denize at, balık bilmezse Halik bilir.

G
Gelin ata binmiş, "ya kısmet": Kesin sonuç alınmadan, oldu bitti  gözüyle bakılmamalıdır. Umulmadık engeller işi bozabilir, Bkz. Gelini ata bindirmişler, "ya nasip" demiş,

Gülma komşina,  galur başına: Kişi, başkasının başına gelen kötü durumla alay etmemelidir. Gün olur, aynı durum kendisinin de başına gelebilir.

H
Hastaya çorba sorulur mi? [sorulmaz]: Bir kimseye onsuz  yapamayacağı belli olan bir şeyin gerekli olup olmadığı sorulmaz. bkz. Hastaya döşek (yatak) sorulmaz.

Herkes çeynar sakızi, Kürt kızi çıharur mezakini : Bir işi herkes yapar ama meraklısı başka bir iştahla, tadını çıkararak ve herkesin dikkatini çekerek yapar.

Herşeyi her işi  bil da yapma; Her işi öğren gün gelir lazım olur.

Hesapsuz kasabın elında, kalur bir kuri masat: Hesabını bilmeyen kişi, elinde avucunda ne varsa hepsini harcar, zarar eder. Bkz.  Hesapsız kasap ya bıçak kırar, ya masat, (hesabını bilmeyen kasap ne satır bırakır, ne masat)

İ
İnat da bir murattur: İnatçı kişi her inadında istediği bir şeyi elde eder. bkz. Bir inat, bir murat,

İtin ahmaği odur ki kayganadan pay omar: Aptal kişi, eline geçme olanağı olmayan bir nimeti bekler. Bkz. İtin (köpeğin) ahmağı baklavadan pay umar.

İtinan yatan piraynan kalhar: Kötü kişiyle düşüp kalkan kimseye az çok kötü huy bulaşır. Bkz. İtle yatan bitle kalkar,

İtin hatri yoğisa sahabınında mi yoh? : Sana sataşan kimseyi hırpalarken, onu koruyan, benimseyen, saydığın kimseyi gücendirmemeye de dikkat etmelisin, bkz. Köpeği dövmeli ama, sahibinden utanmalı,

K
Karganın kari olmasa camuşun arhasıni [sırtıni] didmaz: Bir kimse başkasına hizmet ediyorsa, bunda kendisinin de çıkarı vardır.

Karganın pohuna "derman" demişlar, getmiş deryadan oyani [deryanın ortasına] sıçmiş: İyilik sevmeyen, başkasının onduğunu istemeyen kişi, atacağı şeyi başkasının aradığını anlarsa, yararlanılamayacak duruma getirir, Bkz. Kediye "bokun kimya" demişler, üstünü örtmüş,

Kari var ki arpa ununi aş edar; kari var ki buğda ununi termaş edar: İş bilen, becerikli kadın, elverişsiz gereçle bile güzel şeyler ortaya çıkarır.lş bilmeyen beceriksiz kadın ise en iyi gereci kullansa da bir şey yapamaz,

Katranı kaynattım olmadi şeker, cinsına yanduğum cinsına çekar: Kötü asıllı kişi ya da şey, iyiye dönmez. Ona iyi niteliği kazandırmak için ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın yine aslından bir kötü iz kalır, bkz. Katrandan olmaz şeker, olsa da cinsine çeker,

Kaz kazinan baz bazinan, alaca tavuh çil horozinan: Herkes kendi durumuna uygun kişilerle anlaşıp arkadaşlık eder.

Kel derman bulsa başına çalar: Kendi derdine çare bulamayan birinden yardım beklememelidir. bkz. Kelin ilacı olsa başına sürer,

Komşi komşinın tavuğuni kaz, gelinini kız sanar: Başkasının malı,bize, olduğundan daha değerli görünür. Oysa aynı şey bizde de vardır ama başkasınınkini daha üstün buluruz.

Kopridan geçana kadar ita "tayi tayi" derlar: Kişi, işini yaptırmak için yardım beklediği aşağılık kimseye, işi bitinceye dek dil döker, Bkz. Köprüyü geçinceye kadar ayıya dayı derler,

Korhma mardın  kışından, korh abrilin beşindan; okuzt ayirur eşından, kurdi yoyurur, derelari toldurur leşından: Nisan ayına, bahar ayıdır diye güvenmek doğru değildir. Çünkü abrilin beşinde (18 Nisan'da) kış aylarından daha fazla, ( çift süren öküzü birbirinden ayıracak, hayvanları soğuktan donduracak kadar) fırtına ve soğuklar olur.

Kurdun adi çıhar, tilki dünyayi yıhar: Öyle sinsi, kurnaz kişiler vardır ki adı kötüye çıkmış kimselerden daha tehlikelidirler.

Kurt kociyan da geçi buynuzlar: Güçlü iken kendisinden çekinilen, korkulan kişi gücünü yitirdiğinde, kendisinden korkan kimselerin saldırısına uğrar, Bkz. Kurt kocayınca köpeğin maskarası olur.

L
Lalın dilindan sahabi ağnar: Başkalarının kolay kolay anlayamadıkları şeyi, onunla her gün uğraşan kimse çok kolay anlar, bkz. Dilsizin dilinden anası (sahibi) anlar,

M
Malının dilindan sahabi ağnar: Malının huyunu suyunu sahibi bilir.

Mart geldi, dert geldi: Mart ayında havalar sık sık değişir. İnsan kendini koruyamaz, hasta olur. Bkz. Mart ayı, dert ayı.
Mart kapıdan bahturur, kazma kürek yahturu:

N

O-Ö
Oğluni dögmiyan ömrüni, kızıni dogmiyan dizini dögar: Çocuklarını iyi yetiştirmeyen ana babalar, ileride onların başarısızlıkları, yanlışlıkları karşısında üzülür dururlar. Bkz. Kızını dövmeyen dizini döver,

Ökuz olacah tananın pofundan belli olur: Bir kişinin başladığı işte verimli olup olmayacağı daha ilk davranışlarından anlaşılır, benz. Adam olacak çocuk bokundan belli olur. s.113 No:82

Ölüminan hayıf alınmaz: Bir kimse, öç almak istediği kişinin ya da onun bir yakınının ölümüne öç almış gibi sevinmemelidir.

P
Padişahın bila arhasından anasına sögarlar. Kendisinden çekinilen kimsenin yüzüne karşı kimse ağız açmaz da, en güçlü kimsenin bile arkasından herkes aleyhinde konuşur.

Pantanın eyisini ayular yer: Güzel şeyler, çok kez ona layık olmayanların eline geçer. Bkz. Armudun (ahlatın) iyisini ayılar yer.

Pisik eta ulaşamamiş da " puf na koti kohiyer " demiş: Kişi, elde edemediği şeyi istemiyormuş, beğenmiyormuş gibi görünür. Bkz Kedi uzanamadığı (yetişemediği) ciğere pis (murdar) der.

S
Şahla samani, galur zamani, sahladım samani, geldi zamani, sattım samani, yapturdum bu hani: En değersiz şeyi bile atmayıp saklamalıyız. Günün birinde çok önemli gereksinmelerimizi karşılamak için gerekebilir,

Sefil atın tekmasi serr olur: Yumuşak huylu kimseler, ancak sabırlarını taşıran olaylar karşısında tepki gösterirler. Davranışları, aşırı bir öfkenin sonucu olduğu için kızmaları korkunç olur. Her şeye kızan kimsede, bu kadar taşkın öfke bulunmaz.

Sen ağa, ben ağa inekleri kim sağa; Herkes ağayım derse iş yarım kalır. Bkz. İşinin ağası olacaksın

Su içanda yilan yilana tohunmaz : Su içen kimse düşman bile olsa, rahatsız edilmemeli, incitilmemelidir. Bkz. Su içene yılan bile dokunmaz,

T
Tağ [tepe] başında harman yapma yel alur, dere kenarında bina yapma, sel alur, kırh beşında kız alma el alur: Kişi, giriştiği işteki olumsuz etkenleri düşünmezse emekleri boşa gider. Bkz. Dağ başında harman yapma savurursun yel için, sel önüne değirmen yapma öğütürsün el için.

Tay at olana kadar, sahabi mat olur : Bir çocuk, bir işçi yetiştirebilmek, çok para, çok emek, çok zaman ister. Onlar yetişir ama yetiştiren de her bakımdan yorulur, yıpranır.

Toğan ayın toğuşundan belli olur: 1- Kişinin ileride nasıl bir insan olacağı, onun çocukluğundaki davranışlarından anlaşılır. 2- Mutlu sonuç verecek işler, daha başlangıcında ve aldığı yönden belli olur.

Tukur avucuma, çalem yuzuva: Bize yardımda bulunan, yarar sağlayan kişiye, biz de yardımda bulunur, yarar sağlarız,

Y
Yetimum başına vurmişlar, "ah arham [ana belim]" demiş: Bir kimsenin haksızlığa uğramaması için, arkası, koruyucusu bulunmalıdır, Bkz. Öksüzün karnına vurmuşlar (öksüzü dövmüşler) "vay arkam" demiş. 

Kaynaklar: Biceli Biceliler ve Sevgi Şenol Pehlivan'ın Artvin/Ardanuç Ağzından Derlemeler Kitabı.

Etiket : Yöremiz, Atasözleri, Mana, Anlamları 2,