SOSYO- EKONOMİK DURUM
Artvin İli ve İlçelerinin Sosyo-ekonomik Durumu
DPT Müsteşarlığınca 1996 yılında yapılan “illerin sosyoekonomik gelişmişlik sıralaması araştırmalarında” Artvin İli’nin iller sıralamasındaki yeri 76 il içerisinde 46. sırada bulunan Artvin ili sıralamada Kastamonu, Çorum ve Giresun illerinden sonra; Erzincan, Sivas ve Aksaray illerinden önce yer almaktadır.
Artvin İli’nin 8 ilçesi, 22 bucağı, 12 belediyesi ve 308 köyü mevcuttur. İl dahilinde 308 köyün 298 tanesi orman köyü niteliğindedir. Yani Artvin ilinin köylerinin %98’i orman köyüdür.
İlin ve Çoruh havzasının sosyoekonomik gelişiminin genel bir değerlendirilmesi yapıldığında, bölge Türkiye’nin ortalama geliri en düşük yörelerinden biridir. Her ne kadar Artvin kişi başına 2000 yılı milli gelir hesaplamasında ilk yirmi vilayet arasında görülse de bu milli gelir artışının temelinde yapılmakta olan barajlar olduğundan halkın refah seviyesine bu artışın yansıdığı söylenemez. Düşük gelir dışında bölgenin gelir kaynakları yönünden önemli sorunları vardır. İl sahilde tek ürün tarımına bağlıdır. İç kesimlerde ise tarım iç tüketime yönelik olarak yapılmaktadır. Çay ve fındıktaki kamuya bağlılık ve kamunun fonksiyonlarında son yıllarda görülen azalma ilde yeni sorunlara neden olacaktır. Tarımda ürün deseninin arttırılması ve yeni alternatiflerin bulunması zorunlu görülmektedir. Sosyoekonomik yapının başka bir özelliği de sahil kesimleri ile iç kesimleri arasında görülen önemli gelir farklılıklarıdır.
Bölgenin en önemli kaynakları su ve orman varlığıdır. Bölgenin coğrafi konumu, iklimi ve arazi yapısı uluslar arası platformda büyük önem taşıyan bir akademik bitki tür ve zenginliği yaratmıştır. Bölgenin tarihi ve kültürel mirası ile birlikte sahip olduğu flolara ve faunanın bölgede turizmin gelişimi için önemli fırsatlar yarattığı düşünülebilir.
İnsan kaynakları olarak hatırı sayılır bir güce sahiptir. İnsan gücü Türkiye’nin birçok yöresine göre çok daha eğitimlidir. İl insanı dışa açık ve girişimcidir. Bu girişimcilik ruhu il kalkınmasının temel öğesi olacaktır.
SAĞLIK
1998 Yılı Verilerine göre Artvin’de 182 hekim bulunmakta ve hekim başına 1012 kişi düşmektedir. Toplam tedavi kurumları olarak 4 devlet hastanesi, 4 sağlık merkezi, 2 SSK hastanesi ve yataksız tedavi kurumları olarak 218 sağlık evi ile 36 sağlık ocağı bulunmaktadır. İlde 1999 yılı rakamlarına göre 106 doktor, 83 hemşire, 171 ebe, 68 sağlık memuru ve 25 de çevre sağlık teknisyeni görev yapmaktadır ve bu sayı gittikçe artmaktadır.
İSTİHDAM
İlde 109.484 olan çalışan nüfusun işkollarına göre dağılımına bakıldığında tarım, ormancılık, balıkçılık ve avcılık işlerinde çalışan nüfusun payı %70,72 ile yüksek bir düzeydedir. Bu durum tarım ve ormancılığın yörede en önemli faaliyet olduğunu göstermektedir. Bu gurubu % 15,26’lık bir oranla tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar ve ulaştırma malzemeleri kullananlar izlemektedir.
İstihdamın genel statüsü incelendiğinde çalışan nüfusun %24,3’ü işçi, %03’ü işveren, %25’i serbest çalışan, %50,4’lük kısmı da ücretsiz çalışan aile üyeleridir .
NÜFUSUN EKONOMİK NİTELİKLERİ
Artvin nüfusu, ülke ortalamasının çok gerisinde, düşük bir gelişme temposuna sahiptir. İlde ekonomik bakımdan faal nüfus ise, il genel nüfusundan da düşük bir artış hızı göstermiştir. 1995’de Artvin’de faal nüfus 98.000 kişiydi. Bu sayı 1965’de 100.000’e, 1975’te 112.000’e yükselebilmiş ve 20 yıldaki gelişme %14 düzeyinde kalmıştır.
Artvin’de faal nüfusun, çok sınırlı bir gelişme göstermesinde dolayısıyla göreli olarak gerilemesinde asıl neden, İl’in tüm demografik yapı ve gelişimini belirleyen “dışa doğru göç” olayıdır. Göç, ilin faal nüfusunu genel nüfusa oranla daha da aşındırmıştır .
1970-1990 yılları arasında köy nüfuslarının büyük miktarda azalmasıyla birlikte, kent nüfusu artmaya başlamıştır. Buradan hareketle hızlı bir kentleşme oluyor diyemeyiz ama daha çok kırsal kesim nüfusunun olumsuz tabiat şartlarını zorlaması, kaynakların yetersizliği gibi nedenlerle tarım, ormancılık, hayvancılık gibi işlerle meşgul olanların bu sektörler yerine servis sektörlerinde çalışmak istemesidir. Bu istek köylüyü kente göçe zorlamıştır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı kayıtlarına göre 1998 yılında müracaatlı 2565 işsiz mevcuttur. Bu sayı ile Karadeniz bölgesi içerisindeki 17 il arasında 11. sırada yer almaktadır. Nüfus oranı bakımından işsizlikte ise 2. sıradadır. Kayıtlı işsiz oranı Türkiye ortalamasının üzerinde %5,5 gibi bir orana sahiptir .
TARIM
Tarımsal Faaliyetlerin Başlıca Özellikleri
Çoruh Havzası’nın bilhassa orta ve aşağı kesimleri topoğrafik olarak çok engebeli tepe ve dağlardan müteşekkildir. Bu dağ ve tepeler derin vadilerle yarılmış, parçalanmış vaziyettedir. Parçalı arazi yapısı mülkiyet ve üretim verimliliği problemlerini de beraberinde getirmiştir. Parçalı dağ ve tepeler üzerinde eğimli de olsa verimli araziler bulunmaktadır. Tarımsal faaliyetler ormancılık, ekip biçme faaliyetleri ve meyveciliğin yanında hayvancılığa dayanmaktadır. Ekip biçme faaliyetleri dış pazardan ziyade hayvancılığı desteklemek ve ailenin ihtiyacını karşılamaya yönelik olduğundan kazançtan çok geçim tipi faaliyetler olarak önem kazanmaktadır. Meyvecilik faaliyetleri ise aile ihtiyaçlarını karşılamanın yanında az da olsa pazara yönelik ekonomik bakımdan gelir getiren bir faaliyettir.
Dağınık köy yerleşmeleri daha çok vadi içlerine ve toprak aşınmasının daha az görüldüğü vadi yamaçlarının alt kesimlerinde yoğunlaşmıştır. Köy yerleşmelerinde dikkati çeken ikinci bir özellikte bu yerleşmelerin daha çok 1000 metreden düşük rakımlarda yoğunlaşmış olmasıdır. Çünkü bu bölgelerde iklim ve sıcaklık değerleri oldukça elverişli şartlar göstermektedir.
Düşük rakımlarda yeterli uygun arazi bulamayan insanlar yeni üretim sahaları arayışına girmişler, bu amaçla da 1000–2000 metre rakımlarındaki yerleşmelerine yönelmişlerdir. Mezralar kuşağı olarak isimlendirebileceğimiz bu yüksek yerler, köylünün ekip biçme faaliyetlerini sürdürebildiği ikinci bir hayat sahası olmuştur. Arazi kıtlığı nedeniyle mezralara giden aileler kendi ihtiyaçları yanı sıra, hayvanlarının kışlık ihtiyaçlarını da karşılamaktadırlar.
Arazinin meyilli ve parçalı bir yapı göstermekte olması tarımsal faaliyetlerin küçük parsellerde yürütülmesini zorunlu kılmıştır. Bu durum mekanizasyona engel teşkil etmiştir. Makineleşme yanında modern girdi kullanımı da çok kısıtlı olmuştur. Bu yüzden Artvin’de traktör kullanımı, arazi işleminden daha çok yük ve eşya taşımacılığında olmaktadır.
Arazi Kullanım Şekilleri Ve Toprakların Faydalanma Bakımından Bölünüşü
Artvin ilinde ova sayılabilecek nitelikte düz arazi yoktur. İlde işlemeli tarıma uygun görülen 36358ha saha mevcuttur. Bu miktar il topraklarının ancak % 4,9’luk kısmıdır.Kültür arazilerinin % 77,2’si çayır-mera, % 8’i hububat, % 3’ü bahçe bitkileri, % 5’i çay, % 22’si fındık tarımına ayrılmıştır. Tarla ürünlerinde buğday, yumru bitkilerinde ise patates ağırlıktadır. Çay üretimi ise il ekonomisinde önemli bir yer işgal etmektedir.
İlde meyve ve sebze üretimi ancak ihtiyaca yetecek düzeyde yetiştirilmekle birlikte elma, zeytin, narenciye, üzüm vb. ürünler az miktarda da olsa Erzurum ve Kars gibi illerde pazarlanmaktadır.
Artvin ilindeki çayır ve mera alanlarının % 62,6’sı Ardanuç ve Şavşat ilçesindedir. Hububat üretimi en fazla Ardanuç’ta yem bitkileri, bağ ve sebze üretimi ise en fazla Yusufeli ilçesindedir. İldeki çay tarımının yarıya yakın kısmı Hopa ilçesindedir. Fındık alanlarının yaklaşık üçte ikisi ise Borçka ilçemizdedir.
1991 genel tarımı sonuçlarında Artvin ilinde toplam hane halkı sayısı 35703’tür. Bu sayıdan 32178 aile tarımsal faaliyetle uğraşmaktadır. Bitkisel üretim ve hayvansal üretim yapan hane sayısı 31548’dir. Aile başına ortalama 13 dekar işlenebilir toprak düşmektedir.
TARLA BİTKİLERİ ÜRETİMİ
Artvin ilinde tarla ürünleri ekim alanı 172,723 dekardır. Bunun % 39’u sulu, %61’i kuru tarla arazisidir. Yağışların yeterli olduğu yerlerde araziyi nadasa bırakma işlemi yapılmamaktadır.
Buğday Üretimi
Buğday üretimi % 73’lük bir oranla en fazla Ardanuç ilçesinde yapılmaktadır. Buğday ekim alanları Çoruh Havzası’nın aşağı kesimlerinde güney ve doğuya doğru gidildikçe genişlemektedir. Havzanın aşağı kesimlerine gidildikçe buğday yerini mısır üretimine bırakmaktadır
Arpa Üretimi
Havzada hayvancılığın gelişmesiyle birlikte arpa üretimi de artmaya başlamıştır. Çoruh havzasının güney kesimlerinde (Şavşat, Oltu, Tortum, İspir) buğdaya nazaran daha fazla rağbet görmektedir.
Çavdar Üretimi
Çoruh havzasının güney ilçelerinde yaygın olmasına rağmen Artvin ili ilçelerinde fazla rağbet görmemektedir. Çavdar, hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.
Mısır Üretimi
Çoruh vadisinin aşağı kesimlerinde mısır üretimi geniş yer kaplar. Bu kesimler bol yağış alır. % 27’lik bir oranla en fazla Arhavi ilçesinde üretilmektedir.
Pirinç Üretimi
Yusufeli dışında herhangi bir ilçede pirinç (çeltik) ekimi yapılmamaktadır
Baklagiller
Çoruh havzasındaki arazi kıtlığı nedeniyle baklagillerin üretimi de azdır. Sadece bölgenin milli yemeği olan fasülye üretimi yeterli miktarda yapılmaktadır. % 47’lik bir oranla en fazla Yusufeli ilçesinde üretilmektedir. Bakla, mercimek, bezelye gibi sebzelerin üretimi ise yok denecek miktardadır.
Patates Üretimi
Patates en fazla % 32’lik bir payla Ardanuç ilçesinde üretilmektedir. Su isteği fazla olduğundan havzanın yukarı ve kurak kesimlerinde pek üretilmemektedir. Patates üretimi bölgede istikbal vaat eden bir besindir.
Yem Bitkileri Üretimi
Çayır, yonca, korunga, fiğ yetiştirilmektedir. Bunlar hemen hemen bütün bölgelerde yetişmektedirler.
Sebze Üretimi
Artvin’de genel saha azlığına paralel olarak sebze üretimine ayrılabilen saha da azdır. Merkez, Ardanuç, Yusufeli ilçelerinde kısmen pazara yönelik üretim yapılmaktadır. Diğer ilçelerde ise tüketime yöneliktir.
Meyve Üretimi
Çoruh havzasının özellikle orta kesimlerinde hemen hemen bütün meyve türleri yetiştirilmektedir. Arazinin parçalı olması, toplu meyvecilik ve bağcılık yapılmasını engelleyen bir faktördür. Toplam meyve oranı 54010 dekardır.
Elma, Armut, Şeftali, Kiraz, Dut Üretimi
Elma ve Şeftali en fazla Ardanuç ilçesinde yetiştirilmekle birlikte, Armut ve Kiraz da en fazla Şavşat ilçesinde yetiştirilmektedir. Dut ise, havzanın hemen hemen her yerinde 1200-1300 metreye kadar olan bölgelerde yetişen yaygın bir meyve türüdür.
Zeytin Üretimi
Zeytin ağacı Çoruh Nehri’nin her iki vadi yamacında 600 metreye kadarki rakımda yetişmektedir. Zeytin % 58’lik bir oranla Artvin merkez ilçede yetişmektedir. Bilhassa Oruçlu ve Zeytinlik köylerinde saklama ve salamura işlemleri geleneksel metotlarla yapılmakta, civar ilçeler ile Erzurum ve Kars’a pazarlanmaktadır.
Zeytinyağı Üretimi
Sofralık zeytin üretiminden başka aileler, kendi imalathanelerinde geleneksel metotlarla zeytinyağı üretmekte ve piyasaya sunmaktadırlar. Oruçlu Köyü’nde kurulan tesislerin başlaması ile aileler geleneksel üretim şeklini artık terk etmişlerdir.
Turunçgiller
Büyük üretim sahaları olmamakla birlikte genelde sahil bölgelerde yetişmektedirler. Mandalina % 78’lik bir pay ile Hopa ilçesinde, Portakal da % 67’lik bir oranla Hopa’da yetişmektedir. Daha çok ambalajlanmak sureti ile Samsun, Trabzon gibi tüketim merkezlerine pazarlanır.
Ceviz
% 32’lik bir pay ile en fazla Ardanuç ilçesinde bulunmaktadır. Ceviz üretimi verimli olduğu yıllarda ilin ihtiyacından fazla olmakta ve civar illerde pazarlanmaktadır.
Fındık
Çoruh Havzası’nda Fındık kıyıdan itibaren Artvin ilinin hemen her ilçesinde ormanların alt sınırına kadar yetişir. Sahilde 800metre ideal rakımdır. Vadide en fazla % 74’lük oranla Borçka ilçesinde bulunan fındık, Ardanuç ilçesinde dahi mevcuttur.
Üzüm-İncir
Üzüm en fazla % 67’lik bir oranla Yusufeli ilçesinde üretilmektedir. Üzümden elde edilen pekmez de civar illerde satılmaktadır. İncir ise kumlu toprakları sevmesi sebebiyle sahil ilçelerinde pek yaygı değildir. Borçka ilçesinden başlayarak 800-900 rakımına kadar çıkar. Genellikle de kurutularak tüketilir.
Çay Üretimi
Çay tropik ve subtropik iklim bitkisidir. Yıllık yağış ortalamasının 1600mm’nin altına düşmemesi lazımdır. Aynı zamanda 12 derece soğuklara mukavemet eder. Bu şartlar Doğu Karadeniz Bölgesinde mevcuttur. Artvin ilinde ilk kez çay üretimi denemesi 1955 yılında Kemalpaşa beldesinde yapılmıştır. Çay üretimi yıldan yıla artmıştır. Bu üretimdeki artışla ilçelere göç başlamış ve ilin dışa göç olayı artık il içi göçe dönüşmüştür. Çoruh Havzasında Borçka-Muratlı arasında çay üretimi yapılmaktadır. İlde üretilen yaş çaylar fabrikalarda işlenmekte, paketleme işlemi ise il dışında yapılmaktadır.
Tütün Üretimi
Endüstri bitkisi olan tütün Artvin ilinin Merkez, Borçka, Ardanuç ilçelerinde üretilmektedir. 1960’lı yıllara kadar tütün üretimi yörede çok önemli bir geçim kaynağı iken bu dönemde görülen “maviküf hastalığı” önemli üretim zayiatı verdiğinden birçok aile üretiminden vazgeçmiştir. Üretim yıldan yıla düşerek en son 1997 yılında 10,74 tona düşmüştür .
HAYVANCILIK
Artvin ilinde hayvan varlığı Türkiye’nin birçok ilinden daha fazladır. Geçimini çiftçilikle sağlayan halkın büyük çoğunluğu, hayvancılıkla ziraatı birlikte yürütmektedir. İl hayvancılığında tür sayısı azdır. Aileler genelde kendi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak üretim yapmaktadırlar. Kendi tüketimlerinin dışında kalan hayvansal ürünleri ise mahalli pazarlarda satarlar. Hayvancılık sahil kesiminde fazla gelişme göstermemiştir. Hayvancılık en çok Ardanuç, Şavşat ve Murgul ilçeleri ile Hopa ilçesinin Hemşin köyünde ön plandadır. İl hayvan varlığı olarak ağırlık koyundur. Pazarlama değeri olarak ise sığır ağırlıktadır. Keçi olarak ise ilde sadece “kıl keçisi” mevcuttur. Bunların yanında manda ve dana yetiştirilip satılmaktadır. Hindi, kaz gibi kümes hayvanları ise ilde az sayıdadır.
İldeki hayvansal ürün üretimine bakıldığında ise;1997 yılı sonu itibari ile Artvin ilinde süt ve süt mamülleri üretimi 269000 tondur. Bunun 15438 tonu süt, 9174 tonu peynir, 2292 tonu yağdır. Toplam et üretimi 698 ton olarak belirlenmiştir 26128 adet deri, 1457 ton yapağı ve kıl üretimi ile 227026 ton gübre üretimi gerçekleşmiştir.
TAVUKÇULUK
Artvin ilinde son yıllarda bilhassa özel sektörün ilgisi neticesinde tavukçuluk önemli bir gelişme kaydetmiştir. Tarım il müdürlüğünün 1998 yılı raporlarına göre ilde 104812 kanatlı hayvan bulunmaktadır. 1997’de 173395000 adet yumurta üretilmiştir. 9 adet tavukçuluk işletmesi mevcuttur.
SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ
Son yıllara kadar özellikle de 1989 yılından önce su ürünleri üretimi ilin ekonomisini hatırı sayılır düzeyde bir katkısı mevcutken, aşırı ve yanlış avlanma metot ve uygulamaları sonucu balık sayısı giderek azalmış ve il ekonomisinde balıkçılığın payı giderek düşmüştür. Deniz ürünlerindeki azalış tatlı su balıkçılığına yönelmeye zorunlu kılmış “alabalık üretimi” günümüze kadar artarak gelmiştir. Çoruh havzasındaki akarsu potansiyeli yılın her döneminde alabalık üretimine uygundur.
ARICILIK
Artvin yöresinde ıhlamur, kestane ve akasyanın asli ağaç türü olarak bulunması arıcılık için uygun ortam oluşturmaktadır. Çoruh Havzası’nda “bal üretimi” eskiçağlardan beri yapılmakta ve kırsal nüfusun önemli gelir kaynaklarından birini teşkil etmektedir. Yapılan istatistiklere göre Artvin ilinin bal üretim potansiyeli 10,000 ton (yıllık) olarak hesaplanmaktadır.
ORMANCILIK
Artvin orman varlığı yönünden Türkiye’nin zengin yörelerinden biridir. Türkiye’de kişi başına düşen orman alanı 0,345 iken, Artvin’de kişi başına düşen 2,123hektar orman alanıdır. Artvin’de ormancılık faaliyetleri Artvin Orman Bölge Müdürlüğü, Artvin Ağaçlandırma Baş Mühendisliği ve Milli Parklar Baş Mühendisliği eliyle yürütülmektedir. Artvin ilinin köyleri % 98 oranında orman köydür. Köy evlerinin yanında şehir merkezlerinde dahi odunun yakacak olarak kullanılması yöre ormanlarının ekonomik ve entansif işletmesine engel teşkil etmiştir. Yıllık yakacak ihtiyacı 100,000 ster civarındadır. Yakacak ihtiyacının karşılanması sırasında binlerce metre küplük yapacak evsaftaki odun yakacak olarak doğranmaktadır. Bu da orman işletmeciliğinde verim yüzdesini düşürmektedir. Bu açığı kapatmak için de 1999 yılında Artvin Ağaçlandırma Baş Mühendisliğince 3,062,500 adet fidan üretilmiş ve 59,202,000,000TL harcanmıştır. 615ha ağaçlandırma sahasında bakım çalışmaları yapılmıştır. Yine aynı mühendislikçe 7364kg tohum üretimi gerçekleştirilmiş. Şavşat, Ardanuç ve Borçka Fidanlıklarında 1613kg tohum ekimi yapılmıştır .
Orman alanının ilde geniş yer kaplamasına ve verimin yüksekliğine karşın, orman işletmeciliği ve ormancılık gelişmemiştir. Faal nüfusun ancak %1,7’si ormancılıkla uğraşmaktadır. Ormancılıktan elde edilen gelirin İl gayri safi hasılası içindeki payı da %4,3’tür ve İl’in ormancılık gelirinin Türkiye ormancılık geliri içindeki payı % 2,25’tir .
Kaynaklar:
Ali Gündüz, a.g.e. s. 208
Hazırlayan: Sevilay Yıldız.
www.biceliyiz.com
Etiket : Artvin, Sosyo, Ekenomik, Yapısı,