YÜZEY ŞEKİLLERİ
Karadeniz Bölgesinin doğu bölümünde bir sınır ili olan Artvin, Doğu Karadeniz Dağları üzerinde engebeli bir araziye sahiptir. İl toprakları 40° 51' ve 41° 32' Kuzey enlemleri ile 41° 07' ve 42° 26' Doğu boylamları arasında yer alır. Yüz ölçümü 7436 km2 dir.
Kuzey doğusunda Ardahan, güney ve güneydoğusunda Erzurum, batısında Rize illeri; kuzeyinde Karadeniz, kuzeydoğusunda da Gürcistan yer alır .
İlin Merkez, Ardanuç, Arhavi, Borçka, Hopa, Murgul, Şavşat ve Yusufeli olmak üzere 8 ilçe, 4 belde, 308 köyü ve 1729 köy altı yerleşim yeri bulunmaktadır. Karadeniz’de 50 km’lik bir kıyısı vardır .
Yurdumuzun ormanlık ve en balkanlık yerlerinden olan bu ilimiz, Doğudaki Ardahan-Kars Yaylalarından, Güneydeki Pasinler-Erzurum Yaylalarına açılan tarihi büyük göç ve kervan yollarına göre uğraklığı en az ve seyrek olan kapalı, körfez bir bölgedir. Topraklarının bilhassa balkanlık oluşundan, bu arada büyük şehir hayatı ve ticaret merkezleri kurulamamıştır. İlin Şavşat, Ardanuç, Yusufeli ve Borçka ilçeleri ile Merkez dar ve uçurumlu yollarla varılan kapalı iç bölgede olup, Hopa ile Arhavi ilçeleri Karadeniz kıyısında ve her türlü deniz araçlarıyla uğranılan ve geçimini bu yolla sağlayan kıyı veya yalı bölgelerindendir. En çok yağış alan Hopa ve Arhavi ilçelerinde de arazinin çok balkanlık olmasından dolayı ekilebilen topraklar azdır. İç bölgelerde de durum buna yakındır. Bu toprak darlığı ve yetersizliği yüzünden Artvin ilinin nüfusu, komşu veya uzak bölgelere kazanç sağlamak için gitmiş veya yerleşmek üzere göçmüştür. Bu durum, ancak bol maden yataklarının işletilmesi ve bilhassa son yıllarda çay yetiştirilmesi ve bunun sağladığı bol kazançla biraz yerli halkın yerinde kalarak yaşaması lehinde düzelmiştir. Ormanlarının bolluğu, sularının sağlamlığı, havasının iyiliği yüzünden halkı hep sağlam yapılı olan Artvin ili, Türkiye’de nüfusu en çok artan bölgelerimizindir .
Doğu-Batı doğrultusunda uzanan dağlarla, bu dağları birbirinden ayıran vadilerin bariz karakteristiğini taşıyan Artvin ili’nin yeryüzü şekillerini dağlar-yaylalar ve ovalar-vadiler olarak incelemek mümkündür:
Dağlar-Yaylalar
Artvin dağlarını, Çoruh vadisinin kuzey ve kuzeybatısında kalan dağlar ile; güney, güneydoğu ve doğusunda kalan dağlar olarak gruplandırmak doğru olur . Ülkemizin en yüksek kesimini oluşturan Doğu Karadeniz Dağları üzerindeki tepeler 3000 metrenin üzerindedir. Kaçkar dağı, 3982 m yüksekliği ile Doğu Karadeniz Dağlarının en yükseği, Türkiye’nin ise beşinci büyük dağıdır. Kaçkarlardan başka, Güngörmez Dağı 3523 m, Deve Dağı 3202 m, Karadağ 3040 m, Tornik Dağı Tepesi 3195 m, Mersis Tepesi 3334 m, Gül Dağı-Boğa Tepesi 3131 m, Karçal Dağı-Ziyaret Tepesi 3200 m’dir. Bunların yanında Balıklı Dağı 1750 m, Sultan Selim Dağı 1456 m gibi dağlar il sınırı sonuna doğru alçalır.
Mescit ve Yalnızçam Dağları arasında güney batıdan kuzey doğuya doğru bir silsile oluşturan bu dağların belli başlıları şunlardır: Karadağ (2300 m), Arafek (2300 m), Karyol (2750 m), Ziyaret (2000 m) Harabcel (2160 m), Geberet (2413 m), Zara (1500 m), Horasan (2830 m), Bilbilan (1900 m), Kürdevan (3050 m), Kanlıtepe (1600 m), Ayvan (2000 m), Arsiyan (3160 m), İmerhev (2500 m), Delis (2055 m), Sonritisveri (1800 m), Morete (2500 m), Karçal (3428 m) ve Heris (2150 m) dağlarıdır .
Bu dağlar derin vadilerle birbirinden ayrılmış olduklarından, yörede pek çok yaylalar yer almıştır. Berta Deresi’nin güney doğusunda kalan Meşeli, Düzenli, Kireçli, Yığılı, Yoncalı, Kurudere, Kapik, Irmaklar, Çamlıca, Ballı, Hanköy ve Bilbilan Yaylaları ile Borçka-Artvin-Gürcistan arasındaki Kıkırım, Meydancık, Mısırlı, Goman, Oba, Merete, Devtoban, Taşköprü, Zata, Manayba, Lekoban, Karsnal ve İnmeze Yaylaları ile Artvin-Yusufeli hattının kuzey ve kuzey batısındaki Çamlık, Keşoğlu, Mağra, İnekli, Kocakarılı, Dikmei Taşlık, Sevahil, Durça, Kavahit Yaylaları Artvin ilinin başlıca yaylalarıdır. Yani İlin %1.6’ sı yaylalarla kaplıdır.
Ovalar-Vadiler
Artvin İli’nde gerçek anlamıyla ova yoktur denilebilir. Arhavi ve Hopa ilçelerinin Karadeniz’e yakın kısımlarındaki alüvyon düzlükler, küçük birer ova görünümü arz ederler. Ova hüviyeti taşımayan küçük düzlüklerin pek az olmasına karşılık yörede pek çok vadi bulunur. İlin en önemli vadisi Çoruh Vadisi’dir. 150 km’lik bir yol kat eden Çoruh Nehri Vadisinin ilk kısmı Yusufeli ile Zeytinlik arasındaki 100 km’lik kısım olup, yer yer genişleyerek en geniş şeklini Yusufeli ilçe merkezinde yer alır.
Artvin’in en geniş vadisi Kovahit Yaylası’ndan doğan Murgul Suyu’nun vadisidir. Berta Suyu ve Ardanuç Suyu’nun açtıkları vadiler dar ve derindir. Kaçkar Dağları’ndan kaynaklarını alan ve Yusufeli’ de Çoruh’a karışan Barhal Deresi Vadisi, Oltu Suyu Vadisi, Hatila Vadisi, Hopa Çayı Vadisi, Arhavi Deresi Vadileri de diğer vadilerdir.
Kıyılar-Akarsular
Artvin İli’nin Karadeniz kıyılarının uzunluğu Arhavi’nin batısında Sarp Deresi’nin ağzına kadar 40 km’ ye yaklaşır. Karadeniz Dağları kıyıya paralel uzandıklarından Karadeniz’in bu kıyılarında girinti-çıkıntı azdır.
Artvin İl sınırı içinde doğrudan doğruya denize akan sular azdır. Bunların başında Arhavi Suyu ile Hopa Çayı gelir. Bunun dışında diğer küçük akarsular Çoruh Irmağı’na karışırlar. Çoruh, Kuzeydoğu Anadolu’nun en büyük ırmağıdır. Mescit dağlarının batı tarafından kaynağını aldıktan sonra, batıya yönelerek Bayburt’tan geçer ve Çoruh adını alır. Kaynak yerinden ağzına kadar olan uzunluğu 376 km’ dir. Bunun 354 km’ si yurdumuzun sınırları içerisindedir. Nehrin il sınırı içindeki uzunluğu 150 km’ dir.
Göller
Artvin İli’nin çeşitli yerlerinde çok sayıda göle rastlanır. Bunlar halk arasında “Karagöl” diye adlandırılır. Bunların en büyüğü Ardanuç ilçe merkezine 20 km mesafede ve ilçenin güney doğusunda ve Horasan Dağı’nın dibindedir .
Çoruh havzasının tek önemli ve doğal gölü Tortum Gölü’dür. Erzurum’a 1200 km uzaklıkta olan bu göl’ün yüzey alanı 6.60 km, ortalama derinliği 40 m, en derin noktası 150 m, uzunluğu yaklaşık 8 km, genişliği ise 600-1000 m’dir.
Yusufeli ilçesindeki göller; Karagöl, Şeytan Gölü, Libler Gölü, Başkaya (Marsis) Gölü, Büyük Göl, Öküz Gölü, Demirkapı Gölü, Kurugöl, Karataş Gölü, Kaledibi Gölü, Çovan Gölü.
Borçka ilçesi gölleri (Karagölleri) ise; Borçka ilçesine 27 km uzaklıktadır. Toplam alanı 41000 m2’dir.
Ardanuç Karagölleri ise; birisi Ardanuç ilçesinin 20 km güney batısındaki Horasan Dağı’nın dibindedir. Diğer Karagöl ise Kürdevan Dağı’nın kuzey batı yönündedir. Yalnızçam Dağlarında da Dipsiz Göl ve Boğa Gölü bulunmaktadır.
Şavşat gölleri; Şavşat’ın yaklaşık 20 km kuzey doğusundaki Karagöl adı verilen bir göl mevcuttur. Bu gölden başka Akgöl ve Dipgöl adı verilen göllerde bulunmaktadır.
Arhavi ilçesi gölleri; Arhavi İlçesi’nin kuzey ve kuzey batısında 2800 m olan iki adet krater gölü mevcuttur .
İKLİM
Yurdumuzun en bol yağış alan bölgesinde bulunan Artvin’de tipik bir Karadeniz iklimi hüküm sürer. Kıyılardan iç kısımlara gidildikçe iklim tipinde bazı değişmeler görülür. Kıyı kesiminde yer alan Hopa ve Arhavi ilçelerinin tamamında ve Borçka ilçesinin kuzey kısmında kışlar ılık, yazlar serin geçer. Bu bölge hemen her mevsim yağışlıdır. Nem miktarı yüksektir.
Kıyıdan hemen yükselen dağların üzerinde kışlar sürekli ve bol karlı, yazlar serin geçer. Borçka’dan içerilere gidildikçe yağışın azaldığı görülür. Yaz mevsimi ise oldukça sıcak geçer. Bölgede zeytin ağaçlarının varlığı buranın Akdeniz iklimine benzerliğini gösterir. Yüzey şekillerinin farklı iklim tiplerini meydana getirmesi Artvin’de yılın aynı aylarında değişik mevsimlerin yaşanmasına sebep olur.
Artvin de deniz kıyısından uzaklaştıkça yıllık sıcaklık ortalamalarında azalma, buna karşılık yıllık sıcaklık farklarında artma görülür. Artvin il merkezinde en sıcak ay 21,4°C ile Ağustos, en soğuk ay ise 3,2°C ile Ocak ayıdır. Gözlemlere göre Artvin’de yıllık sıcaklık ortalaması 12,7°C’ dir.
Kaynaklar:
Halit Özdemir, Artvin Tarihi, Artvin 2001,s. 1.
Ali Gündüz, Çoruh Havzası ve Artvin, Ankara, 2001, s. 61.
Fahrettin Kırzıoğlu-M. Adil Özder, 1973 Artvin İl Yıllığı, s. 1.
Halit Özdemir, a.g.e., s. 1.
Ali Gündüz, a.g.e., s. 63-65.
Hazırlayan; Sevilay Yıldız
Etiket : Artvin, Coğrafi, Durumu,